Te Aroha Maunga, he whakamārama

Here is some kōrero found in Te Korimako concerning Te Aroha mountain. It contains an interesting description of the healing that can take place there. It also includes a waiata.

Te Korimako, 1882-1900, Volume 0, No. 37, p. 6

Ko tenei maunga ko Te Aroha i a e tu mai nei a-waenga mania i nga mahinga kai a Marutuahu, he hanga mana ki te taha Maori; ko te mana o tera maunga ki te taha Pakeha ko nga tahua monikoura e kerikeria mai nei i nga hiwi i runga atu o te awa, te kongutu i tapa nei e nga Maori ko Waiorongomai. Ko Pokomiha pea ianei te kauru o te awa, heoi, tapa iho e te Pakeha, ko Waiorongo katoa. Tetahi nui o tera maunga ki te Pakeha, ko nga waiariki, ko nga ngawha. Haere ai ki reira nga Pakeha turingongengonge, nga kopa, nga piko, me te tini atu. Ka kitea nei ra hoki te haere-tokotoko, te haere-hape, te haere wharara, ki nga waiariki o Te Aroha, ka na uta mai, ka na te moana, hui atu, hui atu; a, kua panuitia e nga Pakeha, ka nui te mana o aua waiariki ki te whakamatutu i nga mate, ki te whakamahu i nga mate. No tua iho, no nga tupuna Maori te mana o tera maunga, hau atu ai te rongo ki hea whenua, ki hea whenua. Ko Te Aroha te maunga, ko Marutuahi te iwi. Ka nui nga waiata Maori mo Te Aroha; nei tetahi: - E piki ana i te pikitanga, ka whano ka tautuku aku turi, ki konei hoki koe e te tau, ki konei au whakamau ai i te auahi i na ra runga o te utu mana ki Te Aroha i na reira taku wairua moe rawa iho nei ki te po, me he wai au e maringi ana. E kei whea te tau i nga, rangi ra? e whano mawehe ana; tenei, ka eke nei au i te huirangi, kia kauria te wa-moana, ki a Pakaurangi i te tai-tonga, nona, pea e te wairua, hara mai nei whakaoho rawa, i taku moe kia whiti rere hoki atu i waho naka kitea to kino e te tau ki ahau i ia.