Te Matenga o Tanumeha Te Moananui

KI TE ETITA O TE WANANGA E hoa tena koe. Mau e tuku atu enei korero ki te perehi kia kite o tatou hoa aroha, mo te matenga o to tatou hoa o Tanu Meha Te Moananui ki Hauraki. He tangata whai mana ia ki ona iwi i Hauraki; i piri tonu ia ki te Pakeha, ki te hapai i te Ture, i te whakapono, hei pai mo te iwi. Ko Hauraki te moana. Ko Tana Meha Te Moananui te tangata, he rangatira nui ia i runga i ona iwi katoa, no ona tupuna mai ano, a tae noa ki a ia, he toa ona tupuna, tae noa ki ona matua. E taea ana nga wahi o te motu nei te haere, puta noa i Runga, i Raro, whiti noa ki tera motu. 

Ko tona toa i hopu i te pai, i te atawhai, i te maunga-rongo, he tangata mohio ia ki te whakahaere i tona moana i Hauraki. E hara i te mea ao tona kaumatuatanga nei i puta ai tona mohio- tanga, no tona tamarikitanga ano ka tahuri ia ki te peehi i nga pakanga whenua o Rautaki. Ahakoa tata te tangata ki te motu, ka pata tana kupu, ka ora. He penei ano nga putake e whawhai nei nga iwi o te motu nei, be whenua te take. I runga i tana whakahaere mo Hauraki, ahakoa poke katoa te motu, ko tona noatia kihai i tukua e ia kia poke. I te tau i timata ai te whawhai a Te Rangitake raua ko te Pakeha. te whenua te taka, ko Waitara. Ka puta te aroha o nga iwi katoa kia Te Rangitake, ka haere ia iwi, ia iwi. Ka mea a Hauraki kia haere hoki ia ; ka puta te kupu a Tanu Meha Te Moananui ki nga iwi o Hauraki, kia mau, kana e tikina te wai o waho e whakatahea mai ki roto o Hauraki. Haere ana ko nga iwi o Waikato, ko Wiremu Tamehana Te Waharoa te kai whakahaere, titiro ana te Kawana, kua uru nga iwi o Waikato ki te whawhai ki te Pakeha, katahi ka homai te whawhai kei roto o Waikato. Ka puta te kupu a nga Awhe- kaihe, no Hauraki tetahi taha, no Waikato tetahi taha, kia tukua ratou ki Waikato, ka mea a Tana Meha Te Moananui. Ki te hara Taupiri, ka hara Hauraki, no te mea kotahi ano enei wahine, ko Pare Waikato, ko Pare Hauraki, purutia te tinana. ka Te Puarere e tuku. I muri iho ka haere ia kia korero raua ko Kawana Kerei, ka mea ata ia, he kupu taku ki a koe e Te Kawana. Me pehea aka Awhekaihe, PO Waikato tetahi taha, no Hauraki tetahi taha, e tohe ana kia whakaaetia ratou kia haere ? Engari, e hoa, taku kupu ki a koe, ko Haurakikia tapu. Ka mea a Kawana Kerei, ae, e Meha, kia tapu Hauraki, ko te tangata e hiahia ana ki te haere, me haere ki runga o te Rau ahu mai ai, ko nga tamariki rangatira o Hauraki peratia kia mau, ko nga kau-matua kia kaha te pupuri i muri iho. Ka haare nga Awhekaihe o Waikato, tupono tonu ki te. whawhai. Ko Paparata Te Tahapa, titiro ana Te Kawana. homai ana he Paraki ki Pukorokoro hei tiaki mo nga huarahio kei hoki mai ano ki Hauraki. I te nohoanga o te Paraki o nga hoia ki Pukorokoro, ka hai nga iwi katoa ki Takarape. ka puta te kupu i reira kia whakaekea nga Paraki o nga hoia i Pukorokoro. Ka mea te kapa a Tana Meha Te Moananui Kaore au e pai ma te tangata e tiki mai e whakakino toku moana, me hoki tena iwi, tena iwi ki tona wahi, ki tona wahi, maku ano e whakakino toku moana, kia he ake ana. naku ano i tuku, e kore au e pai kia wahia i te tua-nui o te whare o Marutuahu. Katahi ka hoki nga iwi katoa, i muri iho ka haere a Taraia ki Tauranga, katahi a Tanu Meha Te Moana- nui ka haere kia Te Kawana kia korero raua, ka tae ia. Ka ki mai a Te Kawana, e Meha, kua rongo au kua riro a Taraia raua ko Te Hira ki Tauranga, e mea ana au, me tiki raua, me whakahoki mai ki Hauraki. Ka mea Tanu Meha Te Moana- nui, heoi ano taka i rongo ai kia Taraia, e haere ana. ia kia kite i ana mate, he ki tawhito nana no mua, tenei ano taku kupu ki a koe, ko Hauraki kia tapu. Katahi ka ki mai a Te Kawana, ae e Meha, kia tapu Hauraki, ko koe ano te rama mo Hauraki. Ka hoki mai ia ki Hauraki, i hoki pai mai ano a Taraia. Kua puta hoki tana ki o mua, ko nga whawhai i uru ai nga tangata taki-tahi o Hauraki ko Hairini, ko Te Keeti, ka puta te kupu a Tanu Meha Te Moananui, me hoki mai koe e Hauraki ki tou wahi, heoi ano, ka rite to aroha ki te motu. E noho i roto i te whare o to tupuna o Marutuahu, i te tau 1864, ka mau tonu in ki te whakahaere i nga tikanga pai mo Hauraki. No reira i huaina ai nga ingoa o nga whare e rua ko te Pai o Hauraki, ko Whakahaere o Hauraki, kei Ohinemuri e tu ana, he nui ano ana kupu ako ki ona iwi, i mea hoki ia kia mau ki te pupuru i te whakapono, kia waiho ko Te Atua hei Matua mo tatou. " E mea ana hoki te kupu a Rawiri, he aha te tangata te whakapai noa ai i tona Waima i a ia e ora ana, kaore a Te Atua mate nui mai ki te tinana o te tangata, engari, ka mate nui Te Atua ki tana i homai ai ki te Wairua." Tena iana, titiro, kaore te Pakeha i pai ki te kohatu, engari ko te koura i roto i te kohatu ta te Pakeha i tango ai. I te tau l875, a pa tetahi mate nui ki a ia, ka pouri ona teina ki te nui o tona mate, ka mea, me whakaae koe kia mahia to mate e te Hauhau, ka puta mai tana kupu, kaore ana whakaaro ki tona tinana, no te mea e rite ana ki te rakau pokewai, i mari iho o te maunga-rongo, mo tetahi raruraru na Ngatirahiri raua ko Ngatitamatera, ka puta tana kupu, ko te mutunga tenei o tana mahi ki te ao, ko tenei maunga-rongo i Aperira 20 1877. I te 19 o ra nga o Hepetema 1877, i te ono o nga haora o te ahiahi, ka pa mai te mate ki a ia, i te tekau o nga haora o te po, ka puta mai tana kupu, kaore au i mohio ko te ra tenei moku, katahi ano au ka mohio, ko te ra tenei e tangohia ai au. Ka tangi a Mihi Keita, ka mea mai ia, e pehea ana koe, mau ano e amo tou Ripeka, e kore e riro maku e amo ; e rua haora i muri iho, ka, mea mai ano, tukua au. Ka ki atu a Mihi Keita, kaore e tika, engari, kia tae mai a Hirawa Te Moananui, katahi ia ka mea mai. kua he te taima i te ahiahi o te 22 o nga ra o Hepetema, ka tae mai a Hirawa Te Moananui, i te 23 o nga ra ka pataia e Hirawa. Ka mea e Meha, e pehea ana to whakaaro ki te iwi ka mahue nei i a koe. Ka utua mai e ia, e tama, hei konei e te iwi, kia man ki te atawhai, hei konei e Hauraki. kia mau ki te pai, kia mau ki te whakapono, ki te aroha. Ko te whakapono anake te whare o enei mea, kia kaha ki te hapai i te Ture hei tiaki mo te mea iti. kei pehia e te mea nai. Ko taku Karauna kei runga i a koe e mau ana, na, ko nga whenua i purutia e au i te ringa o te Kawanatanga, maira ena whenua, kei a koe te tikanga, he nai ano ana korero ako ki tana tamaiti kia Hirawa Te Moananui ; kei Hauraki ia e takoto ana, kei te urupa, kua oti te ko Haikema. No te 24 o nga ra o Hepetema 1877, i te 8 o nga haora o te ata ka moe ia. Heoi. NA A. POROA. Hotereni Taone, Hauraki, Oketopa 15, 1877.

Wananga, Volume 4, Issue 44, 3 November 1877, Page 436