Ko ngā mahi a Te Ngako
Here is a version of the story concerning the ancestor, Te Ngako, son of Marutūahu. It has been lightly edited. It was taken from Ancient History of the Maori by John White. (see reference below).
The story tells of the deaths of Kahurautao and his son Kiwi at the hands of Te Wai-o-Hua in Tāmaki. These deaths were avenged by Rautao and Whanga.
The story tells of the deaths of Kahurautao and his son Kiwi at the hands of Te Wai-o-Hua in Tāmaki. These deaths were avenged by Rautao and Whanga.
Ko te whakatupuranga tenei o Te Ngako o te tama a Marutuahu. Whanau ake ta Te Ngako, ko Kahu-rau-tao, whanau ake ta Kahu-rau-tao ko Kiwi ko Rau-tao, ko Whanga. Ka moe a Kiwi te matamua a Kahu-rau-tao, i te wahine ia Nga-whakawanga, i te tamahine a Hape a te tama a Koroki tupuna o Nga-ti-koro-ki e noho i Maunga-tautari, ka pakuhatia te tama a Kahu-rau-tao ki roto o Wai-kato.
A i ona ra o muri iho, ka haere a Kahu-rau-tao ki Waikato, kia kite i te iwi o tana tama, ki te tiki ano hoki i te pataka whakairo a nga maatua o Nga-whakawanga o te wahine o tana tama. Toko rua a Kahu-rau-tao, raua ko tana tama ko Kiwi i te haerenga ai ki Wai-kato ki te tiki i taua pataka whakairo nei ia Te-hunga-o-te-toroa, ko te ingoa tena ki a etahi kii: ko Hine-wai te ingoa o taua whata ki te kii a etahi.
Ka tae raua ki Wai-kato, ka wahia mai te pataka ra, ka utaina ki te waka, ka na Te-awa-roa-tia kia puta atu ai ki Manuka kia na Tamakitia mai ai te taenga mai ki Hau-raki. Tena ano ia te tino take i haere mai ai raua ma Manuka. He haere na Kahu-rau-tao ki Tamaki kia kite i te iwi o reira i Te-wai-o-hua, a ki te tiki ano hoki i nga pounamu mana i taua iwi ra, kua huangatia hoki te rangatira o te Wai-o-hua kia Kahu-rau-tao. E rua aua pounamu i haere nei a Kahu ki te tiki, ko Tai-pa-roro te ingoa o te tahi, ko Whakarewa te ingoa o tetahi, e rua aua pounamu nei, he Hei-tiki anake.
No te taenga ki Tamaki, ka tahi ka haere ki tetahi o nga pa o Te-wai-o-hua, ara ki te kainga o tana huanga, ka tahi ka mahora mai nga taonga ra, ara nga Hei-tiki, no te rironga mai o nga taonga nei ia Kahu-rau-tao, ka mea te whakaaro o te iwi nei, o te Wai-o-hua kia kohurutia a Kahu-rau-tao, ka haere mai etahi o te iwi o Te-wai-o-hua ki te ara whanga [tatari] atu ai ia Kahu, kia pahomo mai ai a Kahu ki tahaki rawa mai o te kainga o te Wai-o-hua e noho ai, ara o te puni o ta ratou rangatira, e noho ai, ka patu ai ratou ia Kahu. No te hipanga mai o Kahu i te pa o te iwi nei ka tahi ka kohurutia a Kahu e ratou ka mate. Mate iho ko Kiwi ko Kahu-rau-tao, te tamaiti, ko te matua, mate katoa: ka whakairihia a Kiwi ki te rakau i te tumu i O-rere, na reira te mihi a Tara-wai-kato, “E tama a Kahu e, tena pea ia koe te katoa mai na i te hau.”
Ka noho pouaru te wahine a Kiwi a Nga-whakawanga, te tamahine a Hape a te tuakana o Haua, nga tama a Koroki. Ko Rau-tao te teina o Kiwi ka moea e Rau-tao te pouaru o tana tuakana, kia whanau mai ko etahi o nga tupuna o Nga-ti-maru. Ka noho a Rau-tao raua ko tana teina ko Whanga, ka mea ki te mate o ta raua matua me to raua tuakana kaore nei i rite, ka tahi ka whakatauki mai a Ra-muri te mokopuna a Whanaunga a te tama a Maru-tu-ahu raua ko Pare-moe-hau, kia Rau-tao, ki te Mokopuna a Te-ngako a te tama a Maru-tu-ahu raua ko Hine-urunga. Ko te kupu tenei o taua whakatauki, “E tama a Kahu e, tena pea ia koe te moe pepeke mai na, tenei ia au te moe wharoro atu nei.” Ko te tikanga o tenei whakatauki mo te mate a Kahu-rau-tao e kore e rite i tana tama ia Rau-tao, ka tahi ka tino ngau rikiriki rawa te whakaaro o Rau-tao kia ea te mate o tana matua.
Taua hoatutanga o te ope a Rau-tao hei takitaki mo te mate a tana matua, ka tae ki Tamaki ka kite a Te-wai-o-hua, ka puta ki waho o nga pa, ka parekuratia te riri a Rau-tao raua ko Te-wai-o-hua. Te tino pekenga o Rau-tao ka hinga nga mataa-ngohi, ka hinga nga tatao, ta-u ka whati a Te-wai-o-hua, ka patua haeretia e Rau-tao ma a tae tonu atu ki te pa, horo tonu atu tetahi o nga pa, heke atu ko te tua-rua o nga pa ka horo ano tera pa, heke atu ko te tua-toru o nga pa ka horo ano, ena pa katoa e tu i Tamaki na, na Rau-tao anake i patu wai-mo tana matua mo Kahu-rau-tao i kohurutia nei e Te-o-hua. No Te-wai-o-hua hoki ena pa, a Maunga-whau, a Manga-rei a Maunga-taketake me Totara-i-ahua, ena pa katoa ara nga pa a Te-wai-o-hua, na Rau-tao anake i patu, kotahi ano te ra i hora ai.
Ka hokimai te taua a Rau-tao ki Hau-raki noho ai, ka ora te ngakau mo te mate o tana matua ka ea nei. Ka tahi ano a Rau-tao ka mahara ki te kupu a Ra-muri i whakatauki mai ra i penei na. “E tama a Kahu e, tena pea ia koe te moe pepeka mai na, tenei ia au te moe wharoro atu nei.” Mahara ana a Rau-tao, e rua nga tikanga o taua whakatauki, mo te mate o tana matua e kore e rite, mona hoki e moe pepeke ana i te hemo kai, ka tahi a Rau-tao ka tahuri ki te mahi kai. Ta Rau-tao pai hoki ki te mahi kai, te uri mahi kai o tana tupuna Maru-tu-ahu, ka tae ki te ngahuru ka hauhake nga maara a Rau-tao, ka tahi ka tikina a Ra-muri hei hui mana, ara hei kai i nga kai i mahia nei e Rau-tao, ka hanga te whare mo te hui a Ra-muri, mo te tangata i whakatauki nei kia Rau-tao, ka oti te whare, ka mahia he patu hei wehe i taua whare, he mea mahi taua patu i waenganui o te whare kia motu ke ai te tahi pito o te whare i te tahi pito o te whare, ko tetahi pito mo te hui ko tetahi pito hei tahunga mo nga kai, ka ngiha [kaa] nga hangi, i waho ano te hui, ka poki nga hangi ka tomo te hui ki te whare, kaore te hui i mohio he hangi e poki ana i te tahi pito o te whare. Ka tautini nga hangi ra e tao ana, ka whakahau a Rau-tao kia wahia te patu e tu ra i waenganui o tana whare, ka pakaru taua patu, ka tahi ka hukea te mahi ra a te hangi o te kumara, te tino haerenga o te mamaoa o te hangi ki te wahi i noho ai te hui ra, pouri kerekere, he ana te manawa i te horo-manga i te mamaoa hangi, a puta ana te werawera o te hui ra. He tikanga ano i peneitia ai e Rau-tao te hui a Ra-muri, mo Ra-muri i whakatauki nei ki aia kia Rau-tao, na reira i tukua ai e Rau-tao te hui a Ra-muri ki roto ki te whare-umu kia tamaoatia e te maomaoa. He mea kino te maomaoa ki te Maori, he whakaheke tupu tangata. Ka mea mai a Ra-muri kia Rau-tao, “He kohuru tau ki au u a taku teina.” Ka mea atu a Rau-tao ki aia, “He mahi ke taku, he mahi kai tau, whakatauki ake ana koe ki au, ko to te tuku atu tenei ki te mahi kai, koia tena e mihi na koe ki a koe,” kua ea katoa ia Rau-tao ana mate, te mate o tana matua, me te mate ona i whakataukitia nei.
Mutu tonu atu te wahi ki Te-wai-o-hua, kaore te Wai-o-hua i whakaara pakanga ano ma raua ko Rau-tao a tae noa mai ki nga uri nei, me Rau-tao hoki kaore aia i whakaara pakanga ano ma raua ko te Wai-o-hua. Te ritenga ano o te mate o Kahu-rau-tao o te matua a Rau-tao raua ko Whanga mutu tonu ake ta Rau-tao wahi raua ko Te-wai-o-hua, ka mutu tenei wahi.
From Ancient History of the Maori, Volume V, pp. 59-62. See here:
Comments
Post a Comment